GIPUZKUATARREN KONDAIRA
ERROMATARREN DENBORAN
Iztuetako Juan Inaziok
ogei amarreko aunditan ipiñia
1
Ogei eta sei bat urte alde
Jesus baño lenagotik,
etsai gogorrak etorri ziran
Gure kontra Erromatik;
Bildur aundirik ustez etzuen
bada izango gugatik;
Asmo gaiztoak kontrara ziran
egiñal egiñagatik,
Euskaldunak bai garailariak
len eta orain ta beti.
2
Antistio an eta Firmio
an Marko Agriparekiñ,
Oktabiano buruzaria
ere an zuten berekiñ:
Iru talderi etorri ziran
lau nagusitzar oiekin,
banidadea aren banderan
ongi zabalduarekiñ,
modu onetan sartu ziraden
ausardi gogorrarekiñ.
3
Lenengo lana atiak itxi
itxasoaz eta legorrez,
bañan etziran luzaro egon
arpegi eman bildurrez:
loa gabean ariña, eta
begiak allert egunez,
bereala ziran balienteak
asi galdetzen lagunez,
aitaren seme irten ziraden
orain leitutzen degunez.
4
Gogoan gorde leikeana da
seme orien esana,
«Erromatarrak or datozkigu
peleatzera gugana;
Al dan guzia biribillatu
bear degu alkargana
bildurrik gabe sartu aurrera
gogor etsaiarengana
benzu dezagun indarrarekin
onuntza agertzen dana».
5
Uste etzala samiñdu ziran
Erromatar oien farrak.
Gipuzkoako mendi mutillak
ziradelako azkarrak:
Buruzariak ere etziran
orientzako aiñ txarrak,
oñak ariñak, gorputz lirañak,
gogor berriz atzaparrak.
Ainbeste milla gizon mendean
gure probinzi bakarrak!
6
Asi ziraden etor berrian
Erromatarrak gogorki.
Bost bat urtean zenbat pelea
galdu zituzten nork daki?
Alegiñ asko egin det, baña
nik au ezin erabaki:
gerraren gura baziran ere
aspertu ziran ederki,
soldadu arro orgullosoak
jolastun egonagati.
7
Izu-ikaran arkitzen zala
etsaiaren talderia,
Oktabianok atera zuan
erritarretan berria;
Nolabait ere edertu naiez
bere guda galgarria:
batalla onradu bat egin eta
batak besteri legia,
al zan lenena bukatu zedin
Kantabriako gerria.
8
Euskaldunaren agintariak
ori enzutearekiñ,
eranzun zion «konforme gera
gu zure esanarekiñ;
Irureun mutill eskojituak
emen dauzkat nik nerekiñ,
azken batalla nai badezute
onela egin gurekiñ,
buruz buruan etor zaitezte
soldadu onenarekiñ».
9
Bear bezala kunplitu zuten
beren itz onorezkua,
señalaturik zegoan bada
batallarako lekua,
Gipuzkoaren onra andirako
zelai bat Errezillgua,
makiñaren bat Erromatarrek
bizia utzitakua;
egun beretik da erri ori
esan dan izenekua.
10
Ordu ta laurden iraun zuan
gauzak gutxi-gora-bera,
eta batalla beti bezala,
mendi-mutillen aldera;
Erromatarrak ia guztiak
erori ziran lurrera.
Oktabianok ekusirikan
bere jendeen galera,
zer gertatzen zan laixter biraldu
zuan Erroma aldera.
11
Albista ori juan eta laister
an Erromako errian,
Senadu danak erantzun zuan
guziz kolera aundian;
«Pelea ori irabaz dute
txit errez beren errian:
guk ere ori egingo degu
nai bada geren lurrian:
gizonez gizon, euskaldun oiek
etorri nai dutenian».
12
Uste gabeko eranzuera
arrokerizko orrekiñ,
Euskal mutillak berotu ziran
onran nai aundiarekiñ;
Oiarzunen zan jauregi-etxe bat;
Lartaunen izenarekin;
ango galai bat giari berriz
eun mendi mutill onakiñ
peleatzeko pozez juan ziran
bada danak alkarrekiñ.
13
Erroma ondoko Tiber zeritzan
ibai zabalen erdian,
zelai polita antxe zegoan
arras leku ederrian,
exola-esiya zeukan egiña
guziz arreta aundian:
berreun gizon peleatzeko
itxitu orren erdian,
iges lekurik iñora ez ta
etsaiak berriz aldian.
14
Erromatikan irten ziraden
batallarako lurrera;
Kantauritarrak arrimatuaz
ibaiaren bazterrera,
beren gabarra zulatu eta
bota zuten ondarrera:
Erromatarrak ekusten zeuden
mendi mutillen sarrera;
salto ta brinko igaro ziran
zelaitxoaren gañera.
15
Erromatarrak albora ziran
etorri galdetutzera,
«Ea zergatik botatzen zuten
ontzi ura bazterrera».
Kantauritarren buruzariak
erantzun zien ostera:
«Lenengo lana orain goazen
zelaian peleatzera,
eta ondoren zuen gabarran
an gera beste aldera».
16
Noizbait bear da, bildu ziraden
peleara alkarrekiñ,
bi aldetako buruzariak,
eun bana gizonekin:
lizar makillak orduko armak
puntan burni zorrotzekiñ,
biotzak salto egingo zien
ori ikustearekin;
Erromatarrak geienak iltzen
lenengo golpearekin.
17
Ogei eta bat gizon ziraden
illak Kantauritarrari,
larogei eta geiago berriz
oiek Erromatarrari;
Euskaldunak an irabazirik
batalla sonatu ori,
une artantxe eldu zioten
etsaiaren ontziari,
eta betiko berendu zuten
Transtiberiko lur berri.
18
Erromatarren presidenteak
Senaduko itzarekiñ
Euskaldun aiei au esan zien
frankeza guztiarekiñ;
«Alkardadean bizi nai degu
orain aurrera zuekiñ,
seme ordeko nai badezute
izan ill arte gurekiñ,
egingo degu guren alabak
emazte emanarekiñ».
19
Euskaldun aiek animaturik,
guztiak baten itzera
erantzuera au esan zioten
jaun prestu aiei ostera:
«Jarriko gera zuen alabak
gure emazte izatera,
pake gozoan gerta gaitezen
gu alkarrekiñ aurrera;
anaiatasun guziarekiñ
Erroman biziko gera».
20
Bi erri oiek pake gozoan
orduti ziran gelditu:
ter gertatu zan, orra nik esan
iñork nai badu aditu.
Gipuzkoa onak bere fueroak
egundaño gorde ditu:
probinzi onek seme leialak
oraindaño izan ditu;
aurrera ere ala dezala
beti dan arte segitu.
Amen.